Knotbomen en grienden

Ook bij knotbomen en grienden is voor mij de historie leidend in aanleg en beheer

In mijn eerste jaar bij de Nijmeegse NJN afdeling Oriolus (1976) kwam ik in contact met het knotten van wilgen. Met Oriolus knotten we wilgen (Schietwilg, Salix alba) in de Ooijpolder die in achterstallig onderhoud waren gekomen. Er kwam dan een oud NJN-er om ons te instrueren en van de juiste gereedschappen te voorzien. Omdat naast studie van de natuur ook praktisch werken in de natuur en gereedschappen mijn interesse hebben, zocht ik al snel (buiten het NJN om) contact met deze persoon en sindsdien is hij, Ben Braster, een mentor, collega en sparringpartner in het landschapsbeheer voor mij.

De oudste bomen in Europa die ik ken waren als knot of hakhout beheerd

Ben Braster, bioloog, heeft zich gespecialiseerd in het telen en verwerken van wilgen en beheert nu nog steeds vele knotwilgen en grienden in de Ooijpolder bij Nijmegen en omgeving. Iedere winter spring ik bij tijdens het knotwerk, wat bij voorkeur in januari of februari plaatsvindt bij wilgen, en ik leer zelfs na 48 jaar nog steeds van hem. Zeker nadat ik naast knotwilgen ook geknotte eiken, linden, elzen, kastanjes, iepen, essen, berken, haagbeuk, beuk en Spaanse aken in het cultuurlandschap vond, houdt ook het fenomeen ‘knotboom’ me bezig. Het cultuuraspect, het oogsten van hout in een cyclus met een specifiek doel (het zogenaamde ‘geriefhout’, veevoer, oeverbeschoeiing, mandenmakerij, enzovoorts), en de hoge biodiversiteitswaarde van knotbomen intrigeren me. De oudste bomen die ik in Europa gezien heb, waren of als knot of als hakhout beheerd.

Knotten met vrijwilligers op de Koeietuin (januari 2022)

De nog jonge wilgengriend op de Koeietuin

Ben Braster maait de jonge griend vrij van overdadige grassen, na een aantal jaar zal dit niet meer nodig zijn

Deze vier oude knoteiken nabij Nederasselt behoren tot de oudste bomen in de omgeving en zijn een restant van vele knotbomen (eiken, elzen en wilgen) in het vroegere landschap bij Neder- en Overasselt

In april 2023 zijn twee van de vier oude knoteiken nabij Nederasselt vernield. ‘Vernield’ omdat dit mijns inziens geen knotten mag heten. Anno 2024 leven de bomen nog, maar ik betwijfel of ze het werkelijk gaan redden

Op de Koeietuin

Op de Koeietuin heeft Ben Braster een kleine griend aangelegd, een griend is een perceel waar wilgen geteeld worden die dichtbij de grond afgezet en geoogst worden, bijvoorbeeld wilgentenen voor de mandenmakerij of oeverbeschoeiing. In de loop van de geschiedenis zijn voor diverse doelen wilgenkruisingen en -klonen ontstaan. De kloon die op de Koeietuin staat is een onderdeel van de Europese wilgencollectie die Ben beheert. Deze kloon is gevoelig voor plaagdieren (galmuggen) als er andere grienden met wilgen in de directe omgeving staan, maar de geïsoleerde ligging van de Koeietuin maakt haar wel geschikt voor deze wilg. Deze griend is in de winter van 2020-21 ingeplant met 1400 stekken van de kloon, het grootste deel is ondanks vele droge jaren goed aangeslagen.

Nederasselt en de Elshof

Naast de knotbomen op de Koeietuin beheer ik met vrijwilligers van Erfgoedplatform Heumen in opdracht van de gemeente Heumen ook knotbomen in Nederasselt en de Elshof. In het algemeen groeit de aandacht voor knotbomen in het landschap, niet alleen in Nederland maar overal in Europa. Juist beheer is hierbij essentieel. Mijn ervaringen met het beheer van knotbomen in de afgelopen decennia, en met name op “proefterrein” de Koeietuin, kunnen hier een rol van betekenis in spelen.

Zoals bij mijn andere landschapsbeheer is de historie leidend in de wijze van aanleg en beheer.